Een veelgevraagd thema vanuit de deelnemers van de leerkring Projectondersteuners is omgevingsmanagement. Om dieper op omgevingsmanagement in te gaan, had leerkringbegeleider Ellen Kassing Alex Dol uitgenodigd. Alex is momenteel werkzaam bij de gemeente Zwolle, en was hiervoor ook betrokken bij projecten van diverse gemeenten en provincies, Rijkswaterstaat en een waterschap waarin omgevingsmanagement de rode draad was.
Waarheden
Alex stelde aan het begin van zijn presentatie direct de retorische vraag: “waarom zou je omgevingsmanagement willen?” Eigenlijk is de term omgevingsmanagement een verkeerde naam, want omgevingen zijn eigenlijk niet te managen. Zodra er iets gebeurt in een omgeving, dan gaan de mensen in die omgeving er ‘iets van vinden’. Deze houding kan je wellicht wel beïnvloeden, maar je kan dat niet managen. Omgevingsmanagement is zo belangrijk omdat het draait om waarheden. In de huidige samenleving lijkt het soms wel of iedereen zijn eigen waarheid heeft en als overheid moeten we leren omgaan met het gegeven dat iedereen zijn eigen waarheid heeft. Als voorbeeld geeft Alex dat hij bij de vervanging van een geluidswal de melding kreeg dat er graffiti op de geluidswal was gespoten. Alex zag hierbij het probleem niet, want dan was met het plaatsen van een nieuwe geluidswal ook gelijk die graffiti weg. Tot hij een foto kreeg van de graffiti die aan de binnenkant van de geluidswal gespoten was:
Het bleek een kunstwerk over Anne Frank. Verschillende waarheden kunnen dus heel goed naast elkaar bestaan, je moet hier een oog voor hebben. Je moet de verschillende waarheden een plaats geven en zorgen dat ze goed in je project terechtkomen. Dat is een taak voor een omgevingsmanager. Onthoudt dat iedereen een eigen bril heeft om naar de werkelijkheid te kijken.
Luisteren
Om te beginnen zal je goed moeten luisteren wat mensen bedoelen en willen. Hoe vaak gebeurt het wel niet, dat het idee van een ambtenaar iets wordt aangepast door een wethouder, en dat vervolgens een ontwerper van het fysieke project het idee uitwerkt, waarbij deze weer beïnvloed wordt door anderen, waardoor de uiteindelijke uitvoering niet meer lijkt op het idee van de ambtenaar. En de mensen waarvoor het idee bedacht is, bedoelden eigenlijk compleet wat anders. We doen teveel aannames van hoe bewoners hun leefomgeving eruit willen laten zien, we luisteren niet goed naar de mensen.
Je merkt dat medewerkers van de overheid nog vaak vinden dat zij het met hun ideeën bij het rechte eind hebben. Vaak komt de opmerking dat de overheid het beter moet uitleggen als mensen het niet willen. Dat de overheid als beste weet hoe het probleem opgelost moet worden. Vaak bestaat nog de houding dat bewoners wel mogen meepraten, maar laat ze svp niet beslissen. In de praktijk komt het er vervolgens op neer dat de overheid beslist en via communicatie de omgeving heeft geïnformeerd. Ook wethouders geven vervolgens aan dat ze met iedereen het gesprek hebben gevoerd en dat iedereen dus is gehoord. Hierbij wordt er dus niet geluisterd naar de bewoners.
De samenleving en de overheid veranderen
In de samenleving krijgen we verschillende werkelijkheden, verschillende waarheden. Anno nu organiseert de samenleving zich ook veel makkelijker. De overheid verandert echter ook. Hoogleraar Jan Rotmans gebruikt de term "onderheid" in plaats van overheid. De overheid zal de samenleving moeten gaan faciliteren, waarbij we een betrouwbare en voorspelbare overheid willen zijn waarbij participatie een steeds grotere rol speelt. Denk hierbij aan dat bij projecten en beleid er altijd draagvlak nodig is. Een project loopt een groot risico als er geen draagvlak aanwezig is. Je kan een heel goed project hebben, maar als de bewoners vervolgens op de barricaden staan, dan heb je wel een probleem. Denk als voorbeeld aan de verbreding van de snelweg bij Amelisweerd op dit moment.
De kern van omgevingsmanagement
De kern van omgevingsmanagement is dat je bouwt aan vertrouwen. Kom altijd je afspraken na en beloof niets van wat je niet kunt nakomen. Zorg dat de hele organisatie dit beseft, je team, de gemeente en alle samenwerkende partijen. Er komt dus veel administratie bij kijken om te registreren wat er allemaal besproken en beloofd is. En gaat het een keer mis met de afspraken, meldt dit dan vooral zelf aan de betrokkenen. Voer gesprekken met bewoners ook nooit alleen. Neem altijd iemand, bijvoorbeeld een projectondersteuner, mee. Twee horen meer dan één.
Strategisch omgevingsmanagement is dus geen trucje, maar een houding. Heb oog voor de verschillende waarheden en belangen. Luister echt en maak beloftes waar.
Participatie
Leontien Benders, een oud-collega van Alex, vult hem aan met het advies zo vroeg mogelijk te participeren met inwoners, des te groter zal later ook het draagvlak zijn voor je project. Bij participeren binnen omgevingsmanagement houd je altijd een groep die niet niet mee wil doen. Je hebt echter meestal ook een groep die graag mee wil en kan denken en beslissen. Leg hierbij altijd voor aan inwoners wat financieel tot de mogelijkheden behoort, wat contractueel wel en niet kan, wat kan er technisch kan, etc. Maak direct deze kaders duidelijk. Vaak is het voor mensen lastig om zelf oplossingen aan te dragen, maar je kan de bewoners heel goed binnen de gestelde kaders de diverse oplossingsmogelijkheden voorleggen en hen daar over laten meebeslissen.
De projectondersteuner
Omdat omgevingsmanagement heel complex kan zijn, is het dus belangrijk dat één of meer projectteamleden het grotere geheel, het overzicht behoudt. Dit kan een waardevolle taak voor een projectondersteuner zijn. Ook kan een ondersteuner activiteiten organiseren waarmee het contact wordt gelegd met inwoners of stakeholders. Een andere waardevolle taak voor een projectondersteuner kan zijn, dat hij of zij het eerste aanspreekpunt is voor inwoners. De ondersteuner kan snel reageren op vragen van bewoners of regelen dat er snel een antwoord komt. Voor omgevingsmanagement is dat zeer belangrijk. En als je nog een stap verder kijkt, dan kan de gevorderde projectondersteuner ook zelf overleggen voeren met inwoners waar de omgevingsmanager niet bij hoeft te zijn.