Te gast bij de VPNG was Barbara Verbeek, zij is sinds 2019 strategisch adviseur Participatie bij de gemeente Haarlemmermeer. De vakgroep projectondersteuners had haar uitgenodigd om meer te vertellen over de omgevingswet, participatie en de rol die ondersteuners daarin kunnen nemen.
Wat is participatie?
Met participatie bedoelen we het betrekken van de omgeving - dus de inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties - om hen invloed uit te laten oefenen op nieuwe opgaven, projecten, programma´s, een beleidsonderwerp, etc bij de gemeente. Hiermee moet het plan niet alleen van de gemeente of de initiatiefnemer zijn, maar moet het een plan worden van iedereen die in de omgeving ermee te maken krijgt. Het is dus niet de participatie zoals deze term vaak binnen het sociale domein gebruikt wordt.
Barbara merkt bij haar collega´s dat participatie steeds meer op het netvlies komt te staan. Waar een paar jaar geleden nog weinig collega´s echt de omgeving bij een plan betrokken, zie je nu dat de collega´s wegen zoeken om de omgeving bij de plannen te betrekken. Je ziet bijvoorbeeld dat in een Plan van Aanpak van een project ook standaard nu participatie wordt opgenomen.
Een teamopgave met een onzekere uitkomst
Participatie is een team-opgave en is planbaar en beheersbaar, maar de uitkomst ervan is niet voorspelbaar. Je weet van tevoren niet, welke uitkomst de participatie gaat opleveren. Het is een team-opgave, omdat je als team dezelfde boodschap moet uitdragen, waarbij alle betrokkenen (intern en extern) op basis van gelijkwaardigheid betrokken moeten worden.
Sinds 2024
Sinds 2024 is de omgevingswet van kracht, met drie doelen: 1) minder regels voor het ruimtelijke domein, 2) integrale regels en 3) participatie stimuleren. De wet zegt:
- dat er meer ruimte moet zijn voor initiatieven vanuit de inwoners en lokale afweging.
- Om te kunnen afwegen, moet je de lokale belangen kennen.
- De wet verplicht gemeenten zich te houden aan het eigen participatiebeleid.
- De wet verplicht initiatiefnemers te melden of ze geparticipeerd hebben en zo ja, hoe en wat de uitkomst daarvan is.
- De wet schrijft overigens niet voor hoe je moet participeren.
De omgevingswet kent vier instrumenten:
- Omgevingsvisie: wat voor soort gemeente willen we op de lange termijn zijn?
- Programma: over thema´s of gebieden.
- Omgevingsplan: een meer dynamische vorm van het eerdere bestemmingsplan.
- Omgevingsvergunning: heel direct als iemand bijvoorbeeld iets wil bouwen.
Verschillen in participatie
Naast de vroegtijdige participatie waarbij inwoners invloed kunnen uitoefenen op nieuw beleid of uitvoering, kennen we ook nog altijd de inspraak en het bezwaar.
Waar kan participatie misgaan?
De gedachte is dat hoe meer ruimte er is voor invloed, des te meer eigenaarschap ontstaat en dus meer draagvlak. En met meer draagvlak, probeer je juridische procedures te voorkomen, omdat je iedereen al in een vroegtijdig stadium betrokken hebt. Weerstand kan je nooit helemaal voorkomen. Probeer direct vanaf het begin de inwoners, de direct betrokkenen, bij de plannen te betrekken en wees transparant in wat je doet. Laat de betrokkenen je projectplan zien, met de fases en bespreek in welke fase je wat met hen wilt doornemen. Of betrek zelfs de inwoners al bij het maken van het plan. Immers, hoe meer vooraf al vaststaat, hoe minder ruimte er is voor de inwoners voor aanpassingen in het plan en des te groter de kans op weerstand. Wees hierbij steeds helder binnen welke kaders dingen mogelijk zijn, welke rol ieder heeft en hoeveel invloed mogelijk is.
Wat kunnen ondersteuners doen?
Binnen een projectteam moet je heel zorgvuldig zijn. Je moet doen wat je als gemeente zegt, en zeggen wat je doet. Als ondersteuner kan je:
- Nazorg verlenen bij bijeenkomsten met inwoners. Je kan inwoners laten weten dat ze gehoord zijn, ook als besluiten niet zijn zoals door sommige inwoners werd gehoopt.
- Als ondersteuner kan je bijhouden welke beloftes je team naar de inwoners doet en ervoor zorgen dat deze beloftes nagekomen worden.
- Wanneer het team documenten deelt met inwoners, kan je als ondersteuner ervoor zorgen dat de inhoud voor ´normale´ mensen te lezen en te begrijpen is.
- Als ondersteuner kan je meestal heel goed beoordelen of bepaalde documenten (nog) wel relevant zijn.
- Als ondersteuner vang je vaak signalen op van collega´s en inwoners. Breng deze signalen in binnen je team.
De presentatie van Barbara vind je terug op het forum van de VPNG. De opname is terug te kijken bij de vakgroep.