Enrico Kraijo verwelkomt Rogier Nota en Frank Gijselhart in de webinar over Projectmanagement. Rogier is vijf jaar werkzaam bij de gemeente Tilburg en Frank 23 jaar. Samen hebben ze het over een onverwachtste probleem wat al snel groter bleek te zijn dan verwacht. Tijdens dit webinar wordt duidelijk dat in dit soort noodsituaties eerst gehandeld wordt en dat je gaandeweg het juiste moment zoekt om weer projectmatig te werken.
Eerste signalen van het rioolproblemen gemeente Tilburg
In januari 2024 werd de gemeente Tilburg opgeschrikt door een telefoontje van de hondenvereniging aan de Ijplaarseweg. Er ontstonden gaten in hun hondenveld, dit bracht het risico mee dat er honden in kunnen vallen. Dit was het eerste signaal van wat later een groter probleem bleek te zijn. Het rioolstelsel in Tilburg-Noord leek niet meer in orde te zijn, en er werd al snel duidelijk dat het ging om buizen uit de jaren 60 en 70 die tweederde van het rioolwater afvoerde naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) aan de Doornbel. Later werd bekend dat grondwaterinstroom en verzwakkingen in het veld de eerste symptomen waren van een groter probleem.
De gemeente Tilburg dacht dat het ging om gaten die gevuld moesten worden en besloot hierop te reageren door aannemer Heijmans in te schakelen, zij waren namelijk al bekend met het Tilburgse rioolstelsel, echter bleek het niet zo simpel te zijn als gedacht. De hoge grondwaterstand door hevige regenbuien en de aanwezigheid van een hoogdrukgasleiding maakten de situatie urgenter. Hierop werd gereageerd met voorzorgsmaatregelen zoals het vrijgraven van de gasleiding en het plaatsen van een bronbemaling met filters om de druk op het riool te verminderen. Naarmate meer sinkholes ontstonden, bleek het probleem groter dan aanvankelijk gedacht. Inspecties toonden aan dat meerdere rioolbuizen in slechte staat verkeerden. Wat begon als een klein onderhoudsproject onder beheer groeide snel uit tot een omvangrijker probleem dat opschalingen binnen de organisatie vereiste.
Frank, adviseur voor rioolbeheersing gemeente Tilburg, was al vanaf het begin betrokken bij het rioolprobleem in Tilburg-Noord. Al vlot werd duidelijk dat de omvang van de problemen met verzakkingen en schade aan de hoofdriolen een grotere oplossing vereiste dan de standaard aanpak vanuit beheer. De hoofdriolen, onmisbaar vanwege de afvoer van tweederde van het Tilburgs rioolwater maakten het een politiek gevoelig onderwerp. De angst voor instortingen en de daaruit voortvloeiende gevolgen zoals overstromingen in de binnenstad leidden tot een snelle opschaling.
Een coördinator voor kleine werken werd ingeschakeld om de communicatie met partijen zoals Inexus, verantwoordelijk voor de nabijgelegen hoogdrukgasleiding te organiseren. Wat begon als een beheer project groeide uit tot een crisis waarbij een groter team gevormd werd. Frank trad op als een contractmanager, ondersteund door een externe riooladviseur gespecialiseerd in grote projecten. Er werd direct een bouwteam met aannemer Heijmand gevormd om gezamenlijk een ontwerp en aanpak te ontwikkelen. Dit project werd kwaliteits- en tijd gedreven waarbij kosten ondergeschikt waren aan het voorkomen van een calamiteit.
Vanwege de spoedeisendheid werd geen Europese aanbesteding uitgevoerd maar een één-op-één contract met Heijmans, die al ervaring had op desbetreffende locatie. De hoogdrukgasleiding, tevens een potentieel risico, werd met spoed verlegd na een samenwerking met netbeheerders, wat ook door de calamiteit versneld werd. Binnen het bouwteam werd prioriteit gegeven aan het beheersen van verzakkingen en het waarborgen van de functionaliteit van het rioolstelsel, waarbij de kosten door experts in de gaten werden gehouden om financiële risico's te beheersen.
Tijdelijke pompvoorziening (TPI)
Om de calamiteitenlocatie in Tilburg-Noord te beveiligen besloot het bouwteam een tijdelijke pompinstallatie te plaatsen. Dit systeem dat bestaat uit een buizenstelsel van enkele honderden meters met krachtige pompen werd in juni 2024 operationeel. Het was ontworpen om de maximale capaciteit van de rioolwaterzuiveringsinstallatie aan te kunnen. Om risico's zoals storingen of uitval te minimaliseren, werden extra pompen en een dubbele buis geïnstalleerd als back-up. Deze maatregelen waren cruciaal om te voorkomen dat een instorting van de hoofdriolen zou leiden tot overstromingen in de stad.
De installatie van de pompvoorziening vereiste het openbreken van putten en zorgvuldige planning om de meest geschikte locaties te bepalen, aangezien de buizen op meerdere punten met elkaar verbonden waren. De urgentie van de situatie werd breed gedragen binnen de gemeente, met regelmatige voortgangsrapportages aan de wethouder en uitnodigingen aan de raadsleden om de locaties te bezoeken, hoewel hier weinig gebruik van werd gemaakt. De pompinstallatie fungeerde als een essentiële back-up maar de locatie bleef een calamiteit totdat een definitief ontwerp was ontwikkeld. Dit onderwerp omvatte onder meer een damwand en bouwkuip, die na de bouwvak van 2024 werden geplaatst. Ondanks deze maatregelen bleven er risico’s, zoals nieuwe verzakkingen, die de situatie voor de aannemer onveilig maakten. Pas na verdere ontwerpfases en constructieberekeningen werd de bypass volledig operationeel, hoewel levertijden en technische uitwerkingen het proces vertraagden.
Projectmatig te werk
In het rioolproject in Tilburg-Noord kenmerkte de crisisorganisatie zich door direct actie te ondernemen en regelmatig te overleggen, zonder strenge budgetbeperkingen en met de betrokkenheid van het bestuur. De opdrachtgever stond zijn mannetje: een ambtelijke opdrachtgeverschap op afdelingsniveau met directe verbindingen naar de wethouder en afdelingshoofd. De communicatielijnen werden kort gehandhaafd tussen het bouwteam en met het bestuur. De bypass installatie kocht wat tijd maar verhielp de crisis niet, de crisis leek eind januari 2025 ten einde te komen door de sluiting van het riool en de aannemer regulier goed aan het werk kon. Tot het moment van sluiten bleef de angst voor instorten bestaan, zelfs tijdens de werkzaamheden vanwege risico's zoals grondwaterdruk na het stoppen van de bemaling.
De risico's werden systematisch benoemd in een uitgebreid risicodossier dat opgesteld werd met de aannemer, gefocust op technische aspecten zoals instortingsgevaar maar ook op beeldvorming en politieke vragen over de oorzaak. Het probleem ontstond door meerdere factoren: oude buizen uit de jaren 60-70, versleten verbindingen, hoog grondwater en mogelijk een boorstelling op de locatie. Advies voor andere gemeenten: houd oude infrastructuur scherp in de gaten, integreer afsluiters voor betere compartimentering en veiliger onderhoud, rekening houdend met gassen en waterdruk. Deze crisis leidt tot vervolgprojecten, mogelijk een groter programma voor vervanging en opwaardering van het rioolstelsel, waarbij de crisisorganisatie waardevol bleek zolang risico's hoog waren, en geleidelijk kon worden afgebouwd naarmate ze afnamen.
Afsluitplan
In het rioolproject in Tilburg-Noord bleek een duidelijk afsluitplan cruciaal voor veiligheid. Bij een inspectie knapte een tijdelijke ballonafsluiter onder hoge druk wat letsel veroorzaakte bij een medewerker, dit letsel is vastgelegd in een schaderapport maar had tevens ook fataal kunnen zijn als er iemand in het riool aan het werk was. Na een overleg met de leverancier en aannemer kwam de conclusie: zulke ballonnen kunnen risico's inhouden en zijn niet geschikt voor werkzaamheden; vaste afsluiters hebben de voorkeur gekregen. De aansprakelijkheid ligt voor een groot deel bij de gemeente als opdrachtgever, die moet namelijk het afsluitplan goedkeuren, dit benadrukte ook dat juridische afdekking in crisissituaties soms onder druk staat.
Voor een definitieve afsluiting zijn er speciale afsluiters gekozen, deze zijn geplaatst op strategische locaties op afstand van de calamiteitlocatie. Dit vereiste het openbreken van putten, meerdere overleggen, veiligheidsberekeningen en een stappenplan. Betrokken disciplines omvatte rioolvisie, gemalenbeheerders om de waterstroom te reduceren, veiligheidsdeskundigen en constructeurs met veel externe expertise.
Dit was een webinar van de vakgroep Projectmatig werken.