Apenmanagement: hoe werkt procesregie bij chimpansees?

Over procesregie
Als procesregisseur werk je aan een opdracht die is ontstaan vanuit een bepaald idee uit het opdrachtgevende veld. Gaandeweg het proces kom je erachter dat er steeds meer mensen en partijen gekoppeld zijn aan dit initiële idee en hier een mening over hebben. De mensen met wie je het meeste contact hebt, bevinden zich in het verbindende veld. Binnen dit verbindende veld zijn er vervolgens ook mensen en partijen betrokken. Dit noemen we het interne veld. Deze verschillende velden vormen een hiërarchie die – als we het dan toch over apen hebben – wellicht een ‘apenrots’ genoemd kan worden.

Apenstreken en procesregie
Binnen bovenstaande hiërarchie kan het heel leerzaam zijn om het gedrag van anderen te observeren, maar ook te begrijpen. Naar aanleiding hiervan kun je dit gedrag namelijk beïnvloeden. Patrick van Veen is gedragsbioloog en ontdekte dat het gedrag van apen gelijkenissen toont met dat van de mens… óók als we werken aan projecten, processen of programma’s.

Net als een mens kan ook een chimpansee zichzelf herkennen in zijn spiegelbeeld. Het voordeel hiervan is dat dit de mogelijkheid creëert om ons eigen gedrag te herkennen en te zien wat hier de impact van is op anderen.

Sociale structuur
Maar, in tegenstelling tot de mens leven apen 7 dagen in de week, 24 uur per dag in dezelfde sociale structuur. Wij mensen bevinden ons in 10 tot 20 verschillende sociale structuren per dag! In de rol van procesregisseur heb je ook te maken met diverse sociale structuren. Niet alleen op werkgebied (eigen team, stakeholders, opdrachtgevers), maar ook privé (familie, vrienden, social media). In elke groep heb je een andere rol omdat er bijvoorbeeld andere normen en waarden gelden. Hier wordt dan vervolgens ook het gedrag op aangepast.

Componenten
Een sociale structuur bestaat uit 3 componenten:

• Structuur: formele relaties als machtsverhoudingen, verschillende rollen en verantwoordelijkheden, maar ook fysieke afbakening als een wijk of gebouw
• Normen en waarden: hoe gaan we met elkaar om? Wat zijn de ongeschreven regels?
• Rituelen: de plek waar een groep afspreekt, een koffie moment, maar ook het dragen van bepaalde kleding.

Welk gedrag past bij de procesregisseur?

• Gorilla’s: de groep heeft één leider, er is weinig discussie, heldere (maar weinig) communicatie, veel structuur, rust en veiligheid. Als de leider geen duidelijkheid verschaft, dan werkt dit niet.
• Bonobo’s: veel flexibiliteit, duidelijke spelregels, alles op basis van rituelen om snel te fuseren met groepen. Een branche waarin we dit gedrag zien is de bouw. Hier wordt met meerdere groepen gewerkt, die samen tot een resultaat moeten komen. Dit gebeurt veelal met bekende rituelen zoals de koelbox, thermoskan en radio.
• Bavianen: leiderschap is afhankelijk van specialisatie, niet van kracht of grootte. Vrouwtjes bavianen worden ouder en hebben meer kennis en ervaring, dus daarom hebben zij bijvoorbeeld de leiding als er naar voedsel wordt gezocht. Er is veel flexibiliteit en communicatie en er zijn veel normen en waarden.
• Chimpansees: hier draait het veelal om politiek en inzicht. Het is belangrijk om te snappen hoe de groep functioneert. De zogenoemde ‘kingmaker’ binnen een groep chimpansees, is niet de sterkste, maar steunt wel de alfaman. Hierdoor krijgt de kingmaker bepaalde privileges. Alfavrouwen zijn ook dominant, maar niet de baas over de hele groep. Zij hebben daarentegen wel veel invloed en begrijpen wanneer ze iemand wel of niet moeten steunen.

Chimpansees & procesregie
Chimpansees zijn een mooi voorbeeld om te koppelen aan procesregie want deze soort weet precies hoe groepen werken op verschillende niveaus. Ze snappen hoe groepen werken en ze hierop kunnen inspelen. De sensitiviteit voor verhoudingen is hun grootste kracht.

Daarentegen zijn er ook uitdagingen binnen een groep chimpansees. De sociale structuur van chimpansees (en de omgeving waar zij zich in bevinden) werkt soms als een rem om op ontdekking te gaan. Dit komt omdat er rekening wordt gehouden met status en positie en hiermee het gedrag wordt aangepast.

Samenwerken
Op het gebied van samenwerking is rechtvaardigheid voor chimpansees heel belangrijk. Dit kan er dan ook voor zorgen dat er wél of zelfs niét wordt samengewerkt. Een goede (of minder goede) verstandhouding binnen de groep kan hier invloed op hebben (elkaar dingen wel/niet gunnen). Het is dus belangrijk om binnen een groep te zorgen voor een goede relatie tussen individuen. Hier komt ook het fenomeen ‘vlooien’ bij apen vandaan. Op deze manier bouwen zij relaties op.

Informatiestromen
Een cruciaal element binnen een sociale structuur is informatie. Het wel of niet delen hiervan heeft ook te maken met onderlinge relaties. Hier heb je als procesregisseur ook mee te maken. Het kan namelijk voorkomen dat mensen informatie achterhouden of juist delen om er zelf beter van te worden. Het reguleren van informatiestromen kan dus ook een uitdaging zijn.

Conclusie
De mens is een sociaal wezen, beïnvloed door zijn/haar omgeving. Maar, hoe ga je hier als procesregisseur mee om? Patrick geeft een paar handige tips:

• Zie een individu als onderdeel van een intern veld (ook jijzelf);
• Onderzoek de informele informatiestromen en zorg voor juiste informatie overdracht;
• Speel de chimpansee: doorzie, gebruik en manipuleer sociale verhoudingen
• Vlooi met elkaar (ga relaties aan)!

Wil je meer te weten komen over deze bijeenkomst? Neem dan een kijkje op het forum.
De opname van deze digitale bijeenkomst is te bekijken via deze link.